Niedawno opisywaliśmy francuskie posiłki. Petit déjeuner, déjeuner i dîner. Śniadanie, obiad i kolacja. Niby takie proste. Niby, bo gdy otworzymy „Larousse Gastronomique”, przekonamy się, jak łatwo pogubić się w definicjach. Na przestrzeni wieków ewoluowały pory poszczególnych posiłków, zmieniały się także ich nazwy. I bądź tu mądry!

ŚNIADANIE (PETIT DÉJEUNER) – posiłek poranny jedzony po przebudzeniu się, zrywający nocny post. W czasie rewolucji, kiedy to zaczęto jeść dîner w południe, przemianowując go przy tym na déjeuner, do nazwy porannego posiłku dorzucono przymiotnik petit [mały], by odróżnić pierwszy déjeuner od drugiego.

OBIAD (DÉJEUNER) – posiłek przyjmowany w środku dnia w przeciwieństwie do śniadania [petit déjeuner] spożywanego rano. Dawniej – zgodnie z etymologią (łac. disjunare – kończyć post) – był to pierwszy posiłek dnia, składający się z chleba i zupy, a nawet wina, zanim pojawiła się kawa, herbata i czekolada. We Francji déjeuner zaczęto jadać w południe w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Do tego czasu południowy posiłek określano jako dîner. Obrady Konstytuanty rozpoczynały się w południe i trwały aż do godziny szóstej wieczorem, w konsekwencji czego dîner został przeniesiony na koniec popołudnia. Jednakże deputowani nie chcieli pościć od rana do wieczora. Zainaugurowali zatem zwyczaj jedzenia około godziny jedenastej drugiego posiłku [second déjeuner], który był bardziej treściwy niż pierwszy [premier déjeuner].

KOLACJA (DÎNER) – obecnie posiłek wieczorny; aż do końca epoki ancien régime'u był to posiłek przyjmowany rano lub w południe. Początkowo słowo oznaczało posiłek poranny, jedzony po mszy, około godziny siódmej, a potem - dziewiątej albo dziesiątej. Składał się zwykle ze słoniny, jaj, ryb i był – oprócz kolacji [le souper] spożywanej około godziny piątej po południu – jednym z dwóch głównych posiłków dnia. Z upływem czasu dîner zaczęto spożywać w późniejszych godzinach, co wiązało się z mniej restrykcyjnym przestrzeganiem obrządku codziennej mszy porannej oraz upowszechnieniem się zwyczaju przyjmowania posiłku po wstaniu z łóżka (był to le déjeuner, ale jeszcze bez przymiotnika petit). Za panowania Ludwika XIII oraz Ludwika XIV jedzono dîner w południe, o czym pisze Furètiere: A jeśli chcecie nadejść kogo, czynić to trzeba pomiędzy jedenastą a dwunastą godziną w południe, nie później, gdyż podówczas przeszkodzi się w przejściu do stołu. Szukają południa o godzinie jedenastej darmozjady, którzy po to przybywają o tem czasie, by musiano ich zaprosić do posiłku. Inna ich nazwa to demony południowe. Albo też poszukiwacze południa jako ci, którzy pojawiają się podstępnie w waszym domu, aby co wykraść, gdy już nakryto do stołu. W XVIII wieku dîner został przesunięty na godzinę czternastą, ale to kolacja [le souper] pozostała głównym posiłkiem dnia. W dobie rewolucji ostatecznie znalazł swój czas na końcu popołudnia, podczas gdy souper podawano w mieście wieczorem. Na wsi, gdzie zwyczaje podlegały wolniejszym przemianom, posiłek wieczorny długo jeszcze określano jako le souper.

Larousse Gastronomique. Przy współudziale komisji gastronomicznej pod przewodnictwem Joëla Robuchona. Larousse-Bordas, Paris, 1997.