Sobotni wieczór w Operze.

Jest jedną z najważniejszych scen operowych świata, a zarazem ikoną architektoniczną Paryża, tak jak Luwr, wieża Eiffla czy katedra Notre Dame. Palais Garnier został otwarty dla publiczności w 1875 roku, by stać się nową i wreszcie stałą siedzibą paryskiej opery, która powstała w 1669 roku i od tamtej pory wielokrotnie zmieniała lokalizację. Założenie opery przez króla Ludwika XIV miało na celu promocję francuskiej sztuki operowej w Paryżu i innych wielkich miastach królestwa, a skutki królewskiej decyzji okazały się doniosłe dla rozwoju kulturalnego Francji. W przyszłości scena narodowa, która powołała pierwszy we Francji zespół śpiewaków i orkiestrę, spopularyzowała balet uważany dotąd za rozrywkę wyłącznie dworską i uczyniła zeń osobny gatunek, miała stać się mekką kompozytorów z całej Europy i świata. Była to przy tym scena niespodziewanych i dotkliwych porażek wielkich i utalentowanych - Wagner spakował walizkę po zdjęciu z afisza Tannhäusera, Verdi przez wiele lat wystawiał tu swoje dzieła bez większego powodzenia - oraz równie spektakularnych i niespodziewanych sukcesów nikomu nieznanych debiutantów pokroju Gounoda, czasem też mocno spóźnionych, jak w przypadku pięćdziesięcioletniego Rameau. Oprócz wielkich oper i baletów organizowano tu również wystawne bale, na których bawił się Tout-Paris.

Aleksander Gierymski, Opera paryska w nocy, 1891, Muzeum Narodowe, Warszawa

Decyzję o budowie Palais Garnier wymusiły okoliczności polityczne. 14 stycznia 1858 roku włoscy anarchiści dowodzeni przez Felice Orsiniego przeprowadzili zamach bombowy, którego celem był przybywający na sztukę Wilhelm Tell cesarz Napoleon III. Cesarz i cesarzowa Eugenia cudem uniknęli śmierci, nie obyło się jednak bez ofiar śmiertelnych i licznych rannych wśród publiczności. Następnego dnia Napoleon III podjął decyzję o budowie nowej siedziby opery. Dwa lata później oficjalnym dekretem zatwierdził miejsce pod budowę nowego gmachu. W tym samym 1860 roku rozpisano konkurs na autora architektonicznego projektu, w czym palce maczała Marie Anne de Ricci Poniatowska, żona ministra Aleksandra Colonna-Walewskiego i kochanka cesarza. To ona ponoć namówiła cesarza do takiego sposobu wyłonienia architekta w obawie, że projekt zostanie powierzony Viollet-le-Ducowi, faworyzowanemu przez cesarzową Eugenię. Zgłosiło się 171 architektów. Na wstępnym etapie mieli przedstawić motto w syntetyczny sposób ujmujący założenia ich projektów. Jeden z uczestników podał za Tassem - pragnę  wiele, niewiele się spodziewam. Był to nikomu nieznany trzydziestopięciolatek, Charles Garnier. Zakwalifikowany do następnego etapu, 30 maja 1861 roku pokonał konkurentów. Jego projekt uznano za godny uwagi w swojej prostocie, przejrzystości, logice i majestatyczności. Podkreślano również, że architekt świetnie poradził sobie z problemem przestrzeni, która dotąd była sporym ograniczeniem dla frekwencji. Opera Garniera mogła pomieścić prawie 2 tysiące widzów i 450 aktorów na scenie.

 fot. Hyacinthe-César Delmaet Louis-Émile Durandelle (1861-1875), INHA

Prace budowlane były kosztowne i trwały 14 lat. Napotykały też wiele nieprzewidzianych przeszkód i problemów. Przy zakładaniu fundamentów okazało się, że poziom wód gruntowych jest wyjątkowo wysoki i ciężko powstrzymać ich wypływ. Aby osuszyć teren i zabezpieczyć budynek przed wilgocią, Garnier zaprojektował podwójne fundamenty i wielki zbiornik na wodę, pomocny także i na wypadek pożaru. Dało to asumpt do powstania jednej z najbardziej znanych legend miejskich o podziemnym jeziorze kryjącym się pod budynkiem Opery, co prostą drogą zaprowadziło później Gastona Leroux do napisania powieści Upiór w Operze (1910). Wybuch wojny francusko-pruskiej i trwające 6 miesięcy oblężenie Paryża (1870/1871) również niekorzystnie odbiło się na tempie prac, które zostały wstrzymane. Część budynku wykorzystano wówczas jako magazyn żywności i szpital. Po zakończeniu wojny budowę wznowiono. Generowała dalej znaczne koszty, a te z 1874 roku okazały się tak niebotyczne, że rząd republiki musiał zaciągnąć pożyczkę u milionera Françoisa Blanca, właściciela kasyna w Monte Carlo. 5 stycznia 1875 roku nowa opera została wreszcie uroczyście otwarta. Niestety bez uczestnictwa jej głównego inicjatora - Napoleon III nie doczekał realizacji projektu i zmarł dwa lata wcześniej.

 Charles Garnier, Le nouvel Opéra, Paris 1880 vol. 2, plate 8, INHA

Dzieło Garniera odbijało glorię jego epoki (dla Teofila Gautiera gmach opery był „katedrą cywilizacji”), choć niektóre pomysły i rozwiązania zostały zablokowane przez nowych republikańskich rządzących. Jeszcze 15 lat wcześniej, na etapie konkursu, cesarzowa Eugenia, poirytowana, iż projekt popieranego przez nią Viollet-le-Duca przepadł, zagadnęła Garniera o jego pracę: A cóż to? To żaden styl. Nie jest to ani Ludwik XIV, ani XV, ani też XVI!. Madame - odrzekł spokojnie Garnier - to Napoleon III, a mimo to Jej Wysokość narzeka. Rozmowa raczej nie jest autentyczna, przekazała ją jedynie legenda, ale imperialność projektu jest faktem. Styl jest eklektyczny zgodnie z dominującym w architekturze ówczesnych czasów historyzmem, z przewagą elementów neobarokowych. Monumentalna bryła gmachu i okazałe, pełne przepychu wnętrza olśniewają bogactwem ornamentów i szlachetnością wykorzystanych materiałów. Schody główne są kolorystyczną deklinacją marmuru, który występuje tu w trzech barwach: białej, zielonej i czerwonej. Przestronnego foyer, które wprost spływa złotem, nie powstydziłby się Wersal Ludwika XIV. Był to salon Paryża, bo przed spektaklem i w trakcie antraktów spotykało się tu eleganckie towarzystwo, bogaci finansiści, politycy, wielkie damy, arystokraci. W sali głównej warto zwrócić uwagę na fresk na suficie autorstwa Marka Chagalla (dla niektórych to fałszywy ton w doskonałej kompozycji Garniera), który przedstawia sceny z oper największych  kompozytorów, upamiętniając tym samym wielkie dzieła wystawiane na deskach opery. Pośrodku wisi 7-tonowy żyrandol z brązu i kryształu, który od samego początku budził kontrowersje, bo widzom na balkonach zasłaniał widok na scenę, a poza tym przesłaniał także malowidło na suficie. W 1896 roku jeden z ciężarków spadł na widownię, zabijając jedną osobę. Ten wypadek zainspirował fabułę powieści Gastona Leroux.

Charles Nuitter, Le nouvel Opéra, Paris 1875

W budynku mieści się także Biblioteka Opery, rozlokowana w Rotundzie Cesarskiej, czyli grupie pomieszczeń, do których było osobne wejście, gwarantujące bezpieczny wstęp do Opery cesarzowi. W zbiorach biblioteki mieści się 600 000 dokumentów,  w tym 100 000 książek,1 680 periodyków, 10 000 programów, listów, 100 000 fotografii, szkiców kostiumów i scenografii, plakatów, a także pisma administracyjne. Od 2011 roku we wschodniej części gmachu opery działa także restauracja. Jej istnienie zakładał projekt Garniera jednak z uwagi na brak funduszy plan trafił do lamusa, a dwie późniejsze próby otwarcia lokalu – w 1973 i 1992 roku – zakończyły się niepowodzeniem. Dopiero trzecia przyniosła spodziewane rezultaty. Od 2016 roku kuchnią kieruje szef Chichioro Yamazaki. W menu znajdują się dania oparte na lokalnych produktach, w tym najbardziej lokalnym z możliwych – miodzie z uli rozlokowanych na dachu Opery.

Od 1989 roku Palais Garnier, który był wzorem dla wielu innych oper, teatrów i filharmonii, m.in. krakowskiego Teatru im. Juliusza Słowackiego oraz Filharmonii w Warszawie, dzieli repertuar operowy wraz z Opéra Bastille. Razem tworzą Narodową Operę w Paryżu. Decyzję o powstaniu nowej sceny operowej powstał w 1982 roku podjął prezydent François Mitterand. Do konkursu stanęło 1700 architektów. Historia lubi się powtarzać – wygrał młody 37-letni Carlos Ott z Urugwaju.

Wirtualny spacer po wnętrzu Opery

Strona internetowa Palais Garnier