Od „pustyni” po „nowy Rzym”.

„Dom stuleci,  prawdziwy dom francuskich monarchów”, jak mawiał Napoleon. W trakcie 800 lat swej wielkiej historii zamek w Fontainebleau gościł w swoich murach przedstawicieli królewskich rodów z dynastii Kapetyngów, Walezjuszów, Burbonów, książąt Orleanu i dwóch cesarzy z rodu Bonaparte. Przyjeżdżali tu chętnie na polowania i odpoczynek. Zwyczaj ten zapoczątkował w XIII wieku Ludwik IX, zwany też Świętym, częsty  gość w liczącym wtedy już sto lat niedużym średniowiecznym zamku. Nazywał go „swoimi ostępami”, „pustynią”, tak bardzo cenił spokój i odosobnienie, które oferowało miejsce.

Zamek był jednak nie tylko usytuowaną urokliwie na skraju wielkiego lasu rezydencją wiejską, lecz także ważnym ośrodkiem politycznym, dyplomatycznym i kulturalnym. To w Fontainebleau Katarzyna Medycejska wydała słynny bal na cześć syna Karola IX (jednym z gości był młody Ronsard), a Ludwik XIV podjął decyzję o aresztowaniu Fouqueta. Tu także 25 września 1645 roku podpisano kontrakt małżeński Władysława IV Wazy i księżniczki Ludwiki Marii Gonzagi, a ślub oraz trzydniowe wesele Ludwika XV i Marii Leszczyńskiej, która ponoć omal nie zemdlała pod ciężarem królewskich klejnotów, we wrześniu 1725 uznano za  najważniejsze wydarzenie XVIII wieku. Tutaj rodzili się następcy francuskiego tronu, monarchowie wydawali edykty, decydowali o wojnie i pokoju, bawili się, oglądając widowiska i sztuki Moliera czy Rousseau. Był też zamek w Fontainebleau sceną abdykacji Napoleona i wzruszającego pożegnania z gwardzistami na schodach i dziedzińcu w kwietniu 1814 roku.

Budynki zamkowe zajmują powierzchnię 5 ha i mieszczą ponad 1500 komnat i innych pomieszczeń. Mogło w nich przebywać nawet 1 000 osób. Najstarszym fragmentem zamku jest średniowieczny donżon. W skład kolekcji wchodzi 16 000 przedmiotów zabytkowych. Ogrody zamkowe, których głównym architektem był André Le Nôtre, rozlokowano na powierzchni 130 ha. W 1981 roku zamek oraz ogrody i park wpisano na listę materialnego dziedzictwa UNESCO. Co roku zamkowe komnaty i alejki ogrodowe przemierza około milion turystów.

Galeria Franciszka I

W 1528 roku po klęsce pod Pawią Franciszek I, władca niezwykle wojowniczy, rywal cesarza Karola V, przyrównywany do Cezara i Augusta, wraca do Fontainebleau i zauroczony zameczkiem wtopionym malowniczo w wielki las postanawia go rozbudować. Średniowieczna warownia pod okiem królewskich architektów i ręką budowniczych oraz dekoratorów nabiera renesansowego wdzięku i przeistacza się w „nowy Rzym”, by zacytować Vasariego, wytworną rezydencję, z której można wyruszać na długie polowania i w której można przyjmować gości, wydawać bale oraz organizować inne dworskie rozrywki. Galeria była dziełem włoskich, flamandzkich i francuskich artystów, którym przewodził Rosso Fiorentino, a potem Primaticcio. Łączyła apartamenty królewskie z Kaplicą Trójcy Świętej. Pomieszczenie o wymiarach 64 m na 6 m miało charakter prywatny; kluczami dysponował król, który zapraszał tu jedynie wybranych gości. Freski i płaskorzeźby z marmuru w mitologicznej i alegorycznej wizji przedstawiają życie Franciszka I. Złocenia na boazerii eksponują inicjał imienia monarchy oraz jego symbol - motyw salamandry. Król był nie tylko zawołanym myśliwym, ale i wielkim mecenasem, kolekcjonerem dzieł sztuki (to za jego sprawą do Francji trafiły Mona Liza i Madonna w grocie Leonardo da Vinci), „ojcem literatury”. Galeria jest tego najdobitniejszym dowodem. Fontainebleau za panowania Franciszka I było jednym z najżywszych centrów kultury i sztuki renesansowej we Francji. Zgrupowani tu artyści tworzyli tzw. pierwszą szkołę Fontainebleau. Druga uformowała się za panowania Henryka IV, wiodącą rolę odgrywali w niej Ambroise Dubois, Martin Fréminent oraz Toussaint Debreuil.

Sala balowa

Prace rozpoczęto jeszcze za panowania Franciszka I w 1545 roku, ukończono je dwa lata później, już po jego śmierci. Boazerie są dziełem Francesco Scibec da Carpi, freski wykonał Nicolo dell'Abbate na podstawie projektów Primaticcio. Przedstawiają sceny z polowania, przyjemności płynące z muzyki, rozwijają w obrazowy sposób pojęcie harmonii.

Kaplica Trójcy Świętej

Zbudowano ją w XVI wieku w miejscu dawnego kościoła klasztornego zakonu trynitarzy założonego w XIII wieku w Fontainebleau przez Ludwika IX. Mnisi zajmowali się wykupem chrześcijan pojmanych w jasyr. Kaplica jest dwupoziomowa - na galerii i balkonach zasiadali król, królowa, ich dzieci, muzycy oraz śpiewacy, dworzanie zaś stali na parterze. Tutaj właśnie odbył się ślub Ludwika XV i Marii Leszczyńskiej oraz chrzest Napoleona III.

Apartamenty Napoleona

Rozkochany w Fontainebleau od czasu swej pierwszej wizyty w 1803 roku Napoleon I postanowił podnieść zamek z upadku i porewolucyjnej ruiny, ratując przy tym budowlę przed zakusami architektów przymierzających się do znacznych wyburzeń. Odnowił i umeblował wnętrza, przekopał ogrody i stary zamek znów zajaśniał dawnym pięknem. W Fontainebleau przebywały dwie żony Bonapartego - Józefina usłyszała tu druzgocące słowa o rozwodzie, Maria Luiza oczekiwała potomka. W bibliotece Napoleon rozwijał wielkie kartograficzne rulony i planował kolejne kampanie. Pośród rozlicznych pamiątek po cesarskiej rodzinie: mebli, przedmiotów osobistych, dzieł sztuki, strojów, ceramiki i dokumentów, można oglądać także namiot wojskowy Napoleona. Najważniejszymi pomieszczeniami są sala tronowa urządzona w dawnej sypialni Burbonów oraz sala, w której 6 kwietnia 1814 roku cesarz podpisał akt abdykacji i podjął nieudaną próbę samobójstwa. 20 marca 1815 podczas słynnych 100 dni wrócił do Fontainebleau na 4 godziny. Z apartamentami napoleońskimi silnie związane są apartamenty papieskie. Od czerwca 1812 roku do stycznia 1814 roku przebywał w nich pod przymusem papież Puis VII. Po podpisaniu konkordatu i nadaniu Napoleonowi sakry cesarskiej więzień odzyskał wolność i powrócił do Rzymu.

Ogrody i park

Do zamku przylegają trzy ogrody oraz rozległy park. Najmniejszy - Ogród Diany - bierze swą nazwę od posągu bogini zdobiącego fontannę. Był to prywatny ogród królów. Wielki Ogród, największy formalny ogród w stylu francuskim w Europie, jest dziełem André Le Nôtre'a. Zaprojektował go w latach 1660-1664. Latem można tu podziwiać 45 000 roślin. Ogród Angielski ma charakter „naturalny”, daleki od geometryzacji właściwej Wielkiemu Ogrodowi. Strumień, mostki, skała, egzotyczne gatunki drzew oferują idylliczne widoki natury jakby nietkniętej ręką człowieka. Największą powierzchnię - blisko 60 ha - zajmuje park. Kanał, który go przecina, mierzy 1 200 m długości. Powstał na zlecenie Henryka IV i o 60 lat wyprzedził najsłynniejszy z francuskich kanałów ogrodowych - Wielki Kanał w pałacu w Wersalu.

Kobiecy dotyk

Nie byłoby wielu z tych zamkowych uroków gdyby nie słynne mieszkanki. To dla nich urządzano piękne komnaty i apartamenty, sadzono kwiaty, krzewy i drzewa w ogrodach, wytyczano alejki, i to one były inicjatorkami i nadzorczyniami wielu projektów. Mieszkały tu królewskie faworyty - Gabriela D'Estrées, pani de Montespan, Madame de Pompadour, Mademe du Barry, księżniczki, królowe i cesarzowe - Maria Medycejska, Anna Austriaczka, Maria Leszczyńska, Maria Antonina, cesarzowe Józefina i Eugenia. Pozostało po nich wiele pamiątek i urządzonych z wielkim smakiem, ale i przepychem, pomieszczeń. Interesującą częścią tego dziedzictwa jest bogata kolekcja chińszczyzny zgromadzona przez żonę Napoleona III.