Od myśliwskiego pałacyku do złotej klatki arystokratów.

W latach dwudziestych XVII wieku w miejscowości Wersal nieopodal Paryża Ludwik XIII zbudował skromny pałacyk myśliwski, służący mu jako miejsce pobytu i odpoczynku podczas polowań w pobliskich lasach. Nie był zbyt reprezentacyjny - dworzanin Ludwika XIV Saint-Simon nazwał go lekceważąco „domkiem z kart”. Jesienią 1641 roku w Saint-Germain-en-Laye, gdzie przebywała królewska rodzina, wybuchła epidemia ospy. Wówczas mały Ludwik XIV i jego brat Filip, zostali przewiezieni w bezpieczne odosobnione miejsce. Był nim wspomniany pałacyk. W takich okolicznościach przyszły Król Słońce poznał lokalizację swego przyszłego pałacu, który przyćmi wszelkie inne królewskie rezydencje w Europie i stanie się dla nich niedościgłym wzorcem i punktem odniesienia.

Przedsięwzięcie było gigantyczne nie tylko z uwagi na ogrom terenu i śmiały zamysł architektoniczny zamku oraz otaczającego go ogrodu i parku. Budowniczy musieli zmierzyć się z szeregiem wyzwań – bagnistością terenu, brakiem czystej wody, wymaganiami króla, który osobiście nanosił poprawki na projekty. Ponieważ zażyczył sobie, by wzniesienie nowego pałacu nie pociągało za sobą wyburzenia poprzedniego, zdecydowano o konstrukcji kopertowej, tzn. nowa rezydencja miała być z trzech stron otoczona budynkami, które oprócz prywatnych komnat króla, jego rodziny, dworu i czołowych przedstawicieli francuskiej arystokracji mieścić będą pomieszczenia dla ministrów. Wersal był miastem w mieście – pod koniec panowania Ludwika XIV pałac mógł pomieścić nawet 4 tys. rezydentów podczas gdy w samym mieście domy i kamienice mieściły 2,7 tysięcy mieszkańców.

Budowa trwała 15 lat. Bywało, że dzień i noc pracowało jednocześnie 40 tysięcy ludzi. Zdarzało się wiele wypadków, zwłaszcza wśród dekarzy i cieśli. 6 maja 1682 roku, czyli w dniu przeprowadzki rodziny królewskiej i dworu, pałac był nadal placem budowy. Na korytarzach kręcili się robotnicy, a kurz i pył unosiły się w powietrzu. Rozlokowany na powierzchni 6,32 hektarów i złożony z 2 300 pomieszczeń pałac był dziełem kilku architektów: Louisa le Vau, Françoisa d’Orbay, Charlesa Le Brun i Julesa Hardouina-Mansarta. Ogród i park zaprojektował André le Nôtre. Rozmieścił je na powierzchni 830 hektarów, a ponieważ nie było tu naturalnych drzew, kazał sprowadzić już wyrośnięte z innych regionów Francji. Gondole, które dostarczały rozrywki na Wielkim Kanale, były prezentem od weneckiego doży. Teren podzielono na kwadraty, każdy był jakby osobną komnatą. Stałym elementem były fontanny; ozdobione wspaniałymi rzeźbami gwarantowały wspaniałe widowisko, jednak wodę musiano oszczędzać. Stójkowi dawali sobie znać, że król właśnie przemieszcza się z jednego krańca ogrodu w drugi. Wtedy wyłączano fontannę w „komnacie”, którą król opuszczał’, a włączano w tej, do której właśnie wchodził.

Wersal był najwspanialszą, ale i najkosztowniejszą, inwestycją budowlaną w Europie. Budowa doprowadziła skarb królestwa do ruiny, którą Ludwik XIV zostawił swoim następcom w spadku. Ci kontynuowali prace w Wersalu, jednakże zerwali ze sceniczną otwartością jego twórcy. Zagraniczni obserwatorzy nie mogli się nadziwić, widząc postronnych ludzi wchodzących do ogrodu, a nawet królewskiej sypialni. Ludwik XV i XVI odeszli od tej otwartości na rzecz większej intymności. Cenili prywatność i zacisze. Okazałe i zaludnione dworakami komnaty ustąpiły miejsca małym salonikom i zacisznym gabinetom.

Rewolucja spustoszyła zamek – meble sprzedano, a obrazy przeniesiono do Luwru – ale oszczędziła mury pałacowe. W XIX wieku Napoleon I, a potem Ludwik XVIII i Karol X przeprowadzili renowację rezydencji. Nie ośmielił się jednak na prowokacyjny gest powrotu do Wersalu, choć chętnie urządzali tu bale i przyjęcia. W gruncie rzeczy nie wiedziano, co począć z tą pamiątką monarchii i absolutyzmu. Rozważano nawet wyburzenie. Dopiero Ludwik Filip w 1833 roku zdecydował o przekształceniu Wersalu w muzeum dokumentujące świetność Francji. W 1870 pałac był siedzibą ewakuowanego z Paryża rządu. Opera aż do 1976 roku służyła za siedzibę parlamentowi. W trakcie I wojny światowej w Galerii Zwierciadlanej założono szpital wojskowy, a 28 czerwca 1918 roku podpisano w niej traktat pokojowy. Tu także odbywały się wielkie przyjęcia w XX wieku – na cześć królowej Elżbiety w 1957 roku, a prezydenta Kennedy'ego w 1961 roku.

Co roku wspaniałe wnętrza pałacowe, ogród i park zwiedza około 6 milionów turystów. Tylko 40 tysięcy zapuszcza się w warzywno-owocowy labirynt pobliskiego Potager du Roi, który zaopatrywał pałacowe kuchnie w świeże składniki i wiktuały.

Wirtualny spacer po Wersalu

Przeczytaj też:

Potager du Roi

Kukania Ludwika XIV